ÜREME SİSTEMİNİN ANATOMİSİ

Kadın sağlığı, kadınların üremeyle ilgili olaylara bağlı hastalık yüklerinin erkeklere oranla daha fazla olması sebebiyle daha fazla önem taşımaktadır. Kadın üreme organların ve genital anatomiyi incelerken, dış üreme organları ve iç üreme organları olmak üzere iki bölümde toplamak daha doğrudur.

Kadın dış üreme organlarına tümüne vulva adı verilmektedir. Vulvaya ait dış genital yapılar ve fonksiyonları şunlardır:

• Mons Pubis,
• Labium Major ve Minor,
• Klitoris,
• Vestibul.

Kadın Üreme Sisteminin Anatomisi

Mons Pubis: Gevşek bağ dokusu ve derialtı yağ dokusundan yapılmış olup,  üçgen şeklinde bir yapıdır. Puberte ile beraber pubisin üzeri uzun ve seyrek kıllarla örtülüdür. Gevşek bağ dokusu sayesinde oluşan ödemin anlaşılmasına yardımcı olur.

Labium Major  (Büyük dudaklar): Mons pubisten aşağı doğru uzanan yağ ve bağ dokusu kıvrımıdır.Her dudağın iki yüzü bulunur. Dış yüzü pigmentli olup, pubertede üzeri kıllarla örtülür, iç yüzü düzdür. Labia majörler labia minörleri, uretral ve vajinal açıklığı korurlar. Damar ve sinir yönünden zengindir. Alttaki yağ dokusunun miktarı veya yapısal özelliğine göre herkeste değişen bir görünüm vardır. Ayrıca, yaşa ve zayıflığa bağlı olarak küçülür ya da çöküntüye uğramaktadır.

Labia Minor (Küçük dudaklar): Labium majörlerin iç kısmında yer alır. İdrar deliği ve vajina girişinin etrafını sarar ve iki küçük deri kıvrımı şeklindedir. Küçük dudakların üstünde kıllar ve yağ tabakası yoktur. Labia majörler gibi damar ve sinir yönünden zengindir. Genelde, iç dudaklar küçük olduğundan dış dudaklarla örtülü olup görünmez. Yalnız, büyük ve dışarı doğru sarkıksa günümüzde yapılan Labioplasti  (iç dudak estetiği) dediğimiz cerrahi operasyon uygulanır.

Klitoris veya Bızır: Labia minörlerin üstte birleştiği kısımda yer alır. Erkekte penisin karşılığıdır. Kısa, silindirik, erektil bir organdır. Üstte ve yanlarda iç dudaklarla çevrilidir. Damar ve sinir yönünden çok zengindir. Bu sebeple, yırtık ve yaralanmalarda çok fazla kanamalara sebep olur. Klitorisin hemen altında idrar deliği, idrar deliğinin hemen altında da vajinal giriş yer almaktadır. Klitoris cinsel ilişki esnasında, sertleşebilme özelliğine sahip olup, kadınların orgazmında önemli görevler üstlenir.

Vestibul (Vajina girişi): İç dudakların devamında yer alan ve hymene kadar devam eden Labia minörler açıldığında ortaya çıkan üçgen bir kısımdır.  Vestibul yüzeyi ince, mukozal bir yapıya sahiptir. Cinsel birliktelik esnasında kızlık zarı yırtıldıktan sonra vajina ile birleşir. Özellikle, kimyasal maddelerden (deodorant ve kokulu hijyenik pedler),ısıdan ve dar giysilerden kolayca etkilenirler.  Bu yüzden, pamuklu çamaşırlar tercih edilmeli, dar kıyafetler giyilmemeli, devamlı o bölge temiz ve kuru tutulmalıdır.

Kızlık zarı (Hymen): Kızlık zarı ajinal girişten yaklaşık olarak 1 ila 1,5 cm içerde olup, bağ dokusu ve damarlardan oluşan, esnek ve ortasında bir veya fazla sayıda delik oluşan ince bir deri kıvrımıdır. Kızlık zarı kişiden kişiye esnek veya kalın olması değişkenlik gösterebilir.

Kızlık zarı adet kanamasının dışarı atılmasını sağlayacak biçimde açıktır. Çok nadir olarak tümüyle kapalı da olabilir. Bu durumda cerrahi operasyonla himen zarının açılması gerekebilir. Bazen elek gibi delikli, bazen de hymen hiç olmayabilir. Bazı kızlık zarlarında ise, ilk cinsel birliktelikle zar esnekse kanama olmayabilir. Bu durum esnek kızlık zarı olarak da adlandırılmaktadır. Bu yüzden ne yazık ki, halen çoğu genç kız töre cinayetlerine kurban gitmektedir. Diğer taraftan, kızlık zarının spor yapma, bisiklete binme veya  hafif düşme ile yırtılması mümkün değildir.

İdrar deliği: Mesaneden gelen idrarın dışarıya boşalmasını sağlayan, klitorisin hemen altında ve vajina girişinin üstünde bulunan. İdrar kanalının sonlandığı yerdir.

Perine: Anatomik olarak mons pubisten anüse kadar uzanan bölgeye denir. Pelvis tabanının dış yüzünü oluşturur ve pelvis organlarına destek görevi yapar. Bütün dış genital organları ve bunlara ait adale, fasia, damar ve sinirleri içine alır. Bu kaslar sayesinde, doğum eylemi mümkün oldukça gevşer ve bebeğin başının doğmasına izin verir. Doğum olayının son aşamasına gelindiğinde doğumu kolaylaştırmak için  perineye kesiler yapılabilir. Bu kesilerin amacı altta bulunan perine kaslarının zarar görmesini engellemek amacıyla gerçekleştirilmektedir. Ancak, her doğumda mümkün olduğunca kesi zorunluluğu oluşmayabilir.

Anüs (Makad Deliği): Anüs sindirim sistemimizin en son kısmıdır. İşlevi bağırsaklarda biriken dışkının dışarıya atılmasıdır. Makad deliği etrafındaki kaslar sayesinde, gaz ve gaitanın kontrolsüz olarak dışarıya kaçmasını engeller. Anüsün vajinaya yakın olması sebebiyle, hijyen açısından bu bölgenin temizliği çok önemlidir. Temizlik önden arkaya doğru yapılmalıdır. Aksi takdirde, kalın bağırsak bakterilerinin vajinaya veya idrar yollarına bulaşmasına ve enfeksiyonların gelişmesine sebep olabilir.

Kadın İç Genital Sistem: İç genital organlar daha çok üreme ile ilgilidir. Bu sistemde; Vajina, idrar kanalı, rahim ağzı, rahimiçi tabaka, fallop tüpleri ve yumurtalık mevcuttur.

Vajina: Vajina tüp şeklinde olup, 8 ile 10 cm arasında uzunluğunda ve içi tırtıklı bir yapıda olup, 15 cm’e kadar uzayabilen, esneme ve genişleme kapasitesine sahip, bağ ve kas dokularından oluşan bir organdır. Cinsel birliktelik burada yaşanır ve doğum esnasında bebek bu kanaldan geçerek dünyaya gelir. Vajina içindeki mukoza katlantıları, tırtıklı yapısından dolayı, bebeğin vajinadan kolayca çıkmasına ve penisin rahatça vajinaya girmesine olanak sağlar.

Çok doğum yapan ve doğumu zor geçen kişilerin vagina duvarlarının zayıflaması ile önde bulunan idrar torbasında sarkmalar, bunun sonucunda da idrar kaçırma, arka duvarda ise, bağırsakta sarkma ve bunun neticesinde kabızlık ve sıkışma hissi ortaya çıkabilir. Vajinanın önünde idrar torbası, arkasında ise, rektum bulunur. Vajinal girişte bulunan bartolin ve skene bezleri cinsel ilişki sırasında vajinanın girişi ile, vajinanın kayganlaşmasını sağlar. Genital siğiller ve HPV az da olsa vajina içinde oluşabilmektedir. Ayrıca, doğum sonrası vajinada genişlemeler olabilir ve özellikle, cinsel şikayetleri olan kadınlar bu yüzden vajina estetiği yaptırırlar.

Salgı Bazleri (Bartolin Bezleri): Vajinanın her iki tarafında yer alır ve kanalları ile vestibule açılır. Dış genital bölgenin kurumasını önler ve cinsel ilişkide mayi salgılayarak vajinanın kayganlığını sağlar. İki küçük kırmızımsı, sarı renkte bezlerdir. Bazen enfeksiyonların burada yerleşmesi ile bezlerde abseleşme görülebilir.

Rahim Ağzı (Serviks): Vajinanın bittiği, rahmin ise giriş kısmında yer alan, 2-3 cm kalınlıkta, sert ve koni şeklinde ve doğum esnasında yumuşayıp incelerek bebeğin çıkmasına izin veren organdır. Tam ortasında servikal bir kanal bulunur. Bu kanal uterus ile vajeni birbirine bağlamaktadır. Vajene açılan kısmına “Externa os” denir. Uterusa açılan kısma ise, “İnterna os” denir. Serviksin en önemli özelliği, doğum sırasında incelip, açılmasıdır. Serviksin bu elastikiyetini sağlayan faktör, yapısında elastik fibrin ihtiva eden bağ dokusu ve kas fibrinlerinin olmasıdır. Rahim ağzı kanalında yer alan salgı bezleri hamileliğe elverişli zamanlarda spermin geçişini kolaylaştırır. Hamileliği elverişli olmayan zamanlarda ise, geçişi zorlaştıran salgılar üretmektedir. Ayrıca, adet kanının dışarı atılmasına da olanak tanır. Rahim ağzı kanseri bu bölgede gelişir ve kadınlarda en tehlikeli kanser türüdür. Erken teşhis ile, o bölgede yapılan pap smear, biyopsi ve aşılar son derece önemlidir. 

Üretra (İdrar Kanalı): Mesaneden idrar deliğine kadar olan idrar boşaltım sisteminin son basamağını teşkil eden kanaldır. Kadınlarda erkekten daha kısa olması sebebiyle, genital sistemin vajina ve anüse yakın olması, kadınlarda idrar yolu enfeksiyonlarının yaşanmasına sebep olmaktadır.

Uterus (Rahim): Uterus güçlü kas yapısından dolayı kasılma yeteneğine sahip, Armut şeklinde ve 6-7 cm boyutunda, içi endometrium olarak adlandırılan gebelik kesesinin içinde büyüdüğü bir organdır. Rahim içindeki bu bölgeye aynı zamanda döl yatağı da denilmektedir. İşlevi gebelikte bebeğin büyümesi için elverişli ortam hazırlamak ve doğum esnasında kasılmalarla birlikte, bebeğin çıkmasını sağlamaktır. Gebelik sırasında rahim büyürken bu bağlardaki gerilmelere bağlı olarak kasık ağrıları olmakta  ve gebelerde rahim  incelip büyüyerek tüm karnı dolduracak boyutlara ulaşmakta ve doğumdan sonra hızla küçülerek 40 gün içinde eski halini alabilme özelliğine sahiptir.

Ayrıca, embriyo olgunlaşıncaya kadar beslenmesini ve korunmasını sağlamak, doğum esnasında fetüs ve plesantanın atılmasını sağlamak işlevleri arasındadır. Rahmin iç yüzünü kaplayan endometrium her ay adetin bitmesiyle hormonların etkisiyle kalınlaşmaya, değişmeye başlar ve eğer döllenme olmayıp içine embriyo yerleşmez ise adet kanaması ile atılır. Menopoza giren kadınlarda yumurtalıklarla birlikte, rahmin ölçüleri zamanla küçülmektedir.

Overler (Yumurtalıklar): Overler rahmin her iki tarafında, tüplerin yan kısımlarına yerleşmişlerdir. Şekil ve ölçü olarak iri bir badem görünümünde,  boyutları ortalama 4 cm uzunlukta, 2.5 cm genişlikte, grimsi pembe renkte, hormon ve yumurta üretiminden sorumlu organdır. Bebek oluşumu için en önemli faktör olan yumurtalar her ay sırasıyla yumurtalıklarda yapılmaktadır. Bir kız bebek doğduğunda, yaklaşık olarak yumurtalıklarında takriben 2 milyon yumurta hücresi bulunur. Bu yumurta hücreleri her geçen zamanda azalır ve ergenlik dönemine ulaştığında bu sayı 400 bin'e kadar iner.

Ergenlik ve hormonal değişikliklerle beraber her adet döneminde bunların yaklaşık bir tanesi harekete geçer ve bir tanesi gelişerek yumurta olur.Yumurtalığın dış bölümünde bağ dokusundan yapılmış bir kabuk bulunur. Bu kabuk, yaş ilerledikçe kalınlaşır ve sertleşir. Bu kabuğun olgunluk döneminde normalden sert oluşu, olgunlaşan yumurta hücresinin dışarı atılmasını, yani yumurtlamayı engeller. Bir kadın hayatı boyunca ortalama 400-500 kez yumurtlar. Ancak bu kişiden kişiye değişebilir. Diğer yumurtalar ise, kullanılmadan küçülüp yok olurlar. Overlerin, yumurta üretmenin yanı sıra bir diğer işlevi de kadının ihtiyacı olan kadınlık hormonlarını üretmektir. Menopozla birlikte, yumurtalıkların fonksiyonları dönüşü olmayacak şekilde tükenerek sona erer.

Fallop Tüpleri (Kordonlar): Rahmin her iki yanından çıkarak yumurtalıklara doğru uzanan her biri 10 cm uzunluğunda boru şeklinde, yumurtalıklarla uterus arasında bağlantıyı sağlayan çift taraflı oluşumlardır.

Tüplerin ucundaki fimbrialar tarafından yumurtalıktan atıldıktan sonra yakalanan yumurtanın sperm tarafından döllenmesi gerçekleşir. Döllenmiş olan yumurta daha sonra tüp kanalından rahim içine taşınır ve gebelik kesesini oluşturur. Dış gebelikler de sıklıkla tüplerde oluşabilmektedir. Kadınlardan kaynaklanan kısırlık vakalarının neredeyse yarısında tüplerle ilgili sorunlar gözlenmektedir. Tüplerden birisi tıkalı ya da hasarlı ise, hamilelik zor gerçekleşir, her ikisinin de tıkalı veya hasarlı olduğu durumlarda hamilelik için tek çare tüp bebek tedavi yöntemidir.